ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 10، دی 1402 ، شماره پی در پی 92

نگاه آفاقی در اشعار سهراب سپهری

صفحه (233 - 243)
فاطمه مدرسی (نویسنده مسئول)، هادی طیطه
تاریخ دریافت مقاله : دی 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1402

چکیده

زمینه و هدف: سهراب سپهری از جمله شاعرانی است که شعر او با روشی مورد مطالعه قرار گرفته است که فرمالیستها از آن با عنوان «عنصر مسلط» یاد میکنند. عنصر مسلط منجر میشود که شعر به اندیشۀ خاصی تقلیل پیدا کند و جوانب دیگر رفتار شعری شاعر دیده نشود. در این پژوهش به آن بخش از شعر سهراب سپهری پرداخته میشود که نگارندگان از آن با عنوان «نگاه آفاقی» یاد میکنند و در تحلیل شعر سهراب سپهری مورد غفلت واقع شده است.

روش مطالعه: این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: توجه سپهری به جامعه و صدای اعتراض او متفاوت با دیگر شاعران و بگونه ای پوشیده در دو حالت نمود پیدا کرده است؛ نخست آنکه شاعر با به کارگیری تصاویر شعری اعم از نماد، اسطوره، استعاره، تشبیه، حس آمیزی، و تداعی به بیان و توصیف فضای خفقان‌آمیز زمانۀ خود میپردازد که از آن با عنوان «بلاغت اعتراض» یاد شده است؛ دیگر آنکه سهراب با بهره گیری از اندوه اجتماعی و تسری دادن تنهایی و ناامیدی خود به پدیده های طبیعت، بخشی از فرامتن موجود در جامعه را بعنوان عامل مؤثر در این اندوه و تنهایی بازتاب میدهد.

نتیجه گیری: یکی از انواع تصاویر رایج در شعر سهراب سپهری نماد است. در این راستا تصویر شب یکی از پرتکرارترین تصاویر شعری است که سپهری آن را در توصیف خفقان و ظلمت جامعۀ خود به کار گرفته است. از سویی دیگر توصیف مکرر شاعر از تنهایی، انزوا و اندوه در نسبت با فرامتن قابل ‌بررسی است؛ به عبارتی خفقان موجود در جامعه در شعر سپهری به شکل تنهایی، انزوا و اندوه نمود پیدا کرده است.

کلمات کلیدی
سهراب سپهری , هشت کتاب , نگاه آفاقی , اعتراض.

• اردلانی، شمس‌الحاجیه (1395). «کارکرد اسطوره ها در اشعار سهراب سپهری»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، (42) 12، صص 42- 11.
• جعفری جزی، مسعود (1397). «تغییر جایگاه شاعران در تاریخ ادبیات»، نشریۀ بخارا، شمارۀ 129، صص 50- 62.
• رضایی، مهدی (1384). آفرینش و مرگ در اساطیر ایران، تهران: اساطیر.
• سارتر، ژان پل (1388). ادبیات چیست؟، ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، چاپ هشتم، تهران: نیلوفر.
• سپهری، سهراب (1398). هشت کتاب، چاپ دوم، تهران: مبین اندیشه.
• شریفیان، مهدی (1384). «نماد در اشعار سهراب سپهری»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 46- 45، صص 130- 113.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت)، تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس (1393). بیان، چاپ سوم، تهران: میترا.
• فتوحی رودمعجنی، محمود (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
• کزازی، میرجلال الدین (1368). زیباشناسی سخن پارسی (1) بیان، تهران: نشر مرکز.
• مدرسی، فاطمه و طیطه، هادی (1401). «نقدی بر بلاغت تصویر محمود فتوحی»، فصلنامۀ فنون ادبی، (2) 14، صص 100- 93.